DE KRACHT VAN POSITIEF DENKEN

Douglas Harding

Onze kritiek op de beoefenaars van mentale magie - op het positief denken dat negatieve weerstand nodig heeft en er zelfs schept - is dat, hoewel zij het juiste idee hebben, zij het helemaal niet ver genoeg doorvoeren. Zij zijn onvoldoende positief.

In de laatste honderd jaar is een stroom van - meestal Amerikaanse - boeken verschenen over de zogenaamde 'kracht van positief denken'. Ze beloven de lezer ‘in te wijden in de wetenschap en de kunst van de mentale magie', of ‘hoe wilskracht en concentratie wonderen doen', of ‘hoe je je ambities kunt waarmaken door visualisatie en autosuggestie'. Terwijl ze onderling heel sterk verschillen - variërend van onbeschaamd materialisme tot een bepaald soort spiritualiteit - maken ze alle gebruik van het onweerlegbare feit dat iemands gezondheid, rijkdom en succes grotendeels bepaald wordt door zijn geesteshouding. Iemand die optimistisch, vastberaden en toegewijd is, die vurig gelooft in het doel dat hij nastreeft, heeft veel meer kans er te komen dan hij die twijfelt, laat staan dat hij pessimistisch en onzeker zou zijn en bang om te mislukken. Er bestaat geen twijfel over: positief denken levert resultaat op. Het is niet alleen zo dat deze gemoedsgesteldheid vanzelf tot succes leidt. Het is alsof de geest rechtstreeks, noem het op magische wijze, inwerkt op dingen en mensen en ze zo beïnvloedt in de richting van het gewenste doel.

"Zolang men zich niet ten volle engageert is er aarzeling, kans om terug te krabbelen, steeds ondoeltreffendheid. Bij het nemen van initiatieven geldt één elementaire waarheid en onwetendheid hierover kan talloze ideeën en schitterende plannen in de kiem smoren: als men zich beslist engageert, komt ook de Voorzienigheid in beweging. Allerlei dingen gebeuren om iemand te helpen, waar die anders niet zouden plaats vinden. Een hele stroom van gebeurtenissen volgen uit de beslissing, en maken dat allerlei onvoorziene voorvallen, ontmoetingen en materiële hulp komen, waarvan men nooit kon dromen deze op zijn weg te vinden. Wat je ook kunt doen of dromen dat je het kunt - begin ermee. Doortastendheid heeft talent en toverkracht in zich. Start nu."

Dit zijn de woorden van Goethe en hij heeft gelijk. De bewijzen voor de doeltreffendheid van dit soort toverkracht zijn veelvuldig en overtuigend. Ze steunen op en worden gesteund door de 'idealistische' filosofie, die beweert dat het heelal zelf een product is van de geest, zonder welke het helemaal geen werkelijkheid heeft. Ramana Maharshi is het hiermee eens: "De wereld is je gedachte... je eigen verbeelding". Volgens deze opvatting dankt de "realiteit" - met inbegrip van het zogenaamd fysische universum - zijn bestaan aan het feit dat het consequent en standvastig verbeeld wordt. Hieruit volgt dat de individuele bekwaamheid om zijn of haar toekomstige omstandigheden voor te stellen en ze krachtig te projecteren op de vorm van de komende dingen, noodzakelijk ook veel doet om deze vorm te bepalen.

Dit is allemaal welbekend, zoniet algemeen aanvaard in de praktijk. Zo ook de negatieve zijde van deze mentale toverkunst en in feite van de toverkunst in het algemeen. Would-be tovenaars, wees op je hoede! Je toverformules, geweven uit sterk verlangen en levendige verbeelding en versterkt door doelgericht handelen, zullen bijna zeker een uitwendige uitwerking hebben op je situatie. En niet minder zeker als een boemerang krachtig op je terugslaan. Op korte termijn kan je min of meer krijgen wat je wenst - in vaardigheden, bezittingen en erkenning. Op lange termijn betaal je de prijs, misschien een heel hoge. Je wint één ding ten koste van het verlies van iets dat subtieler en kostbaarder is - misschien. Het is onwaarschijnlijk dat je magische successen je gelukkiger en meer voldaan dan voorheen zullen maken, of minder afhankelijk voor verder succes. Voor wat het uiteindelijke doel van volledige en blijvende tevredenheid betreft, is er geen reden te onderstellen dat veel of weinig toverkunst dit ook maar één centimeter dichterbij kan brengen.

Voor dit soort mentale magie met zijn uitzicht op winst afgewogen tegen verlies, bestaan er twee mogelijke alternatieven. Het eerste is: als naar gewoonte verder aanmodderen, waarbij je volgens de stemming waarin je verkeert, positief of negatief denkt en voelt en geen poging onderneemt om wonderen of mirakels te verrichten - het beste hopen, het slechtste vrezen en van beide iets krijgen. Laat ons dit de normale houding noemen, in tegenstelling tot de magische. De derde houding, die we de mystieke zouden kunnen noemen, lijkt nog minder op de magische en is er in feite precies het tegengestelde van. Terwijl de gewone mens zegt: "Mijn wil gaat voor - daar sta ik op" zegt de mystieker: "Uw wil geschiede - dat weet ik". Hij geeft zich met zijn hele hart over, op ieder moment en in alle dingen, aan dat wat is, aan Gods plannen voor hem, zoals ze perfect getoond worden in de huidige omstandigheden En hij laat zijn toekomst volledig in Gods handen. De normale mens zou willen winnen, de magische mens is vast besloten te winnen, de mystieke mens is tevreden in overgave. Zijn houding kan niet meer verschillend zijn.

Toch zit hier iets eigenaardigs in, een tegenstelling die me al jaren bezig houdt en die de voornaamste reden is om dit artikel te schrijven, in de hoop die zaak eindelijk eens op te helderen. Ik verwijs naar het vreemde feit dat auteurs van de meer verstandige en gezonde boeken over deze mentale magie en het positief denken, geen genoegen nemen met het promoten van deze houding, maar ook aandringen om ons leven in Gods handen te leggen, om met en niet tegen zijn wind te zeilen, om met en niet tegen zijn stroom te zwemmen. Ik ben verbaasd te zien dat zij zichzelf tegenspreken en een onmogelijkheid voorstellen, niet alleen in theorie, maar wat belangrijker is ook in de praktijk. Hoe in 's hemelsnaam kan de gemoedstoestand, de houding die verkondigt "ik zal krijgen wat ik wil door een wonder te doen", samen bestaan met de toestand die zegt "het ene echte wonder is al aan de gang - het ongelooflijke wonder van Zijn Wezen en schepping, wiens volmaaktheid ik volledig deel!"? Hoe kan ik eisen stellen en tegelijk me onvoorwaardelijk overgeven?

Laat ons als voorbeeld van deze verwarring in het denken (en de praktijk moet hieruit volgen) een van de eerste en beste van deze boeken nemen - Ralph Waldo Trine's boek 'In Tune with the Infinite'. Hier volgt een typisch uittreksel.

"Dit is de wet van het welslagen: als schijnbare tegenslag komt, laat je er niet door neerslaan, maar maak er het beste van en kijk altijd vooruit naar betere dingen, naar gunstiger omstandigheden. Door jezelf in deze geesteshouding te houden worden subtiele, stille en onweerstaanbare krachten in werking gezet, die vroeg of laat in materiële vorm zullen realiseren wat vandaag nog louter idee is. Want ideeën hebben occulte kracht en wanneer ze juist geplant en verzorgd worden, zijn ze de zaden die materiële omstandigheden realiseren.

Besteed geen ogenblik aan het klagen, maar gebruik de tijd die je anders hiervoor nodig hebt in het vooruitzien en in het verwezenlijken van de dingen die je wilt. Suggereer voorspoed voor jezelf. Zie jezelf in voorspoedige omstandigheden. Bevestig dit kalm en rustig, maar ook vastbesloten en in vertrouwen. Geloof het, geloof het absoluut. Verwacht het, houdt het voortdurend levendig in de verwachting. Je moet jezelf een magneet maken om de dingen aan te trekken die je wenst. Wees niet bang om deze dingen te suggereren en te affirmeren, want zo zet je een ideaal uit dat zichzelf zal aankleden in materiële vorm. Op deze wijze gebruik je de subtielste en krachtigste instrumenten uit het heelal."

Dit is pure, onvervalste en onbeschaamde magie, mijlen ver van de religie van 's werelds heiligen en wijzen. Toch lezen we op een andere plaats in hetzelfde boek het volgende.

"Dan houdt het leven op een zwoegen te zijn, en dag na dag gaat het vloeien als de getijden, als de planeten bewegen in hun baan, zoals de seizoenen komen en gaan. Al de wrijvingen, al de onzekerheden, al de tegenslagen, de pijn, de angsten, de akelige voorgevoelens, de verwarring in het leven komen naar ons toe, omdat we niet in harmonie zijn met de goddelijke orde van de dingen. Ze zullen blijven komen zolang we zo leven. Roeien tegen de stroom in is moeilijk en onzeker. Met de stroom gaan en aldus het voordeel van een grote natuurlijke kracht opnemen is veilig en gemakkelijk. In de vitale bewustwording van onze eenheid met het oneindige Leven en de Kracht komen, is in de stroom van deze goddelijke loop van gebeurtenissen komen. Door in harmonie te komen met het Oneindige, komen we in harmonie met alles om ons heen."

Noteer wat Trine hier eerst plaatst - het Oneindige - en wat op de tweede plaats komt - het eindige. In deze passage ligt de prioriteit bij de echte religie en niet bij de magie. Het is mogelijk dat Trine zelf geen moeite had om deze tegengestelde levenshoudingen te verzoenen: aan de ene kant welbewuste manipulatie en aan de andere kant welbewuste volgzaamheid. Misschien had hij een geheime manier om met Gods stroom te roeien, en toch ertegen in; maar zijn boek laat ons in het duister. Hij is hierin niet alleen. In een aantal van de betere opleidingen en seminaries die heden ten dage aangeboden worden, zowel als in de aansluitende literatuur, komt dezelfde verwarring en dubbelzinnigheid aan het licht. Met de ene adem sporen ze ons aan om op te staan en al onze krachten van verbeelding en verlangen aan te wenden, om de wonderen te verrichten, die de wereld zullen hervormen en ons leven zullen doen functioneren zoals we willen dat het functioneert. En met de andere adem zetten ze ons aan om het verlangen op te geven en te kiezen voor dat wat is en onze diepste intentie te herkennen in dat wat nu gebeurt.

Als je meent dat ik een tegenstelling in de strategie vind, daar waar het enkel gaat om een tactisch verschil, of dat ik de praktische moeilijkheid om deze twee houdingen te verzoenen overdrijf, overweeg dan eens wat bekende spirituele gidsen te zeggen hebben over dit onderwerp van 'zorg dat je krijgt wat je wilt'. Iemand vroeg eens aan Ramana hoe hij zijn wilskracht kon ontwikkelen. Maharshi antwoordde: “Jouw idee van wilskracht is dat succes verzekerd wordt. (Echte) wilskracht moet verstaan worden als de sterkte van geest die het mogelijk maakt succes en mislukking met gelijkmoedigheid tegemoet te zien... Waarom zou iemands prestatie met succes moeten bekroond worden? Succes veroorzaakt arrogantie en stopt zo de spirituele groei. Aan de andere kant kan mislukking heilzaam zijn, voor zover het iemand de ogen opent voor zijn beperkingen en hem voorbereidt tot overgave. Overgave is synoniem met voortdurend geluk". En Roemi, de grootste van de Soefi meesters, ging zover om te verklaren: "Mislukking is de gids naar het paradijs".

Hoe ver verwijderd is dit van de filosofie die alleen al de gedachte aan mislukken brandmerkt als negatief denken, leidend tot allerlei vormen van ongeluk en onheil! Alle grote spirituele tradities houden vol dat Bevrijding (alias Verlossing, Verlichting, Zelfrealisatie, Bewustwording) minstens evengoed verenigbaar is met compleet falen als met succes. Een helder voorbeeld van dit ontnuchterend feit is het volgende verhaal van Meester Eckhart.

"God zei tot hem: 'Ga naar de kerk en je zult er iemand vinden die je de weg naar gelukzaligheid zal tonen'. Hij vond er een man van wie de gewonde voeten bedekt waren met stof en vuil, zijn kleren waren nauwelijks een paar stuivers waard. Hij groette de man en zei: 'God geve u een goede dag'
Hij antwoordde: 'Ik heb nooit een slechte dag gehad'.
'God geve u succes'.
'Ik heb nooit tegenslag gehad'.
'Dat je gelukkig moge zijn. Maar waarom antwoord je mij steeds op die manier?'
'Ik ben nooit ongelukkig geweest'.
'Mag ik je vragen dit voor mij uit te leggen, want ik versta dit niet'.
De arme man antwoordde: 'Met genoegen. U wenste mij een goede dag. Ik had nooit een slechte dag. Want als ik hongerig ben loof ik God; als het vriest, hagelt, sneeuwt, regent, als het weer mooi of bar slecht is, steeds loof ik God. Als ik beklagenswaardig en veracht ben, loof ik God, en zo had ik nooit een kwade dag. U wenste dat God mij succes zou geven. Maar ik had nooit tegenslag, want ik weet hoe met God te leven en ik weet dat wat hij doet het beste is. En wat God mij geeft of voor mij bestemt, zij het goed of kwaad, neem ik opgeruimd van God als het beste dat er kan zijn, en zo heb ik nooit tegenslag. U wenste dat God mij gelukkig zou maken. Ik was nooit ongelukkig, want mijn enige verlangen is te leven in Gods wil. En ik heb mijn wil zo totaal overgegeven aan God, dat wat God wil, ik ook wil'."

Is dit positief denken, of negatief denken? Zonder enige twijfel is dit absoluut positief denken! Vergeleken met Eckharts arme man, die inderdaad reden had om zichzelf een koning te noemen, is de meest stoutmoedig optimistische en bruisend positieve van de mentale tovenaars een aarzelend iemand, die op zijn hoede is en minstens ten dele negatief. Want opdat zijn magie maar enigszins zou werken, moet het werken tegen een weerstand, tegen omstandigheden die hij ongewenst vindt en die zo nodig moeten veranderen. Zijn positief zijn is bijgevolg maar gedeeltelijk, ten opzichte van de negativiteit die vereist en bestreden wordt. Heel anders is het positief denken van Eckharts arme man, dat onvoorwaardelijk en onbegrensd is. Net als bij Ramana Maharshi die beweert: "De identiteit met Brahman brengt de mens in harmonie met alles, en er is niets gescheiden van het Zelf".

Onze kritiek op de beoefenaars van mentale magie - op het positief denken dat negatieve weerstand nodig heeft en er zelfs schept - is dat, hoewel zij het juiste idee hebben, zij het helemaal niet ver genoeg doorvoeren. Zij zijn onvoldoende positief, ja onvoldoende deskundig in de toverkunst. De enige manier om onweerstaanbare magie vrij te maken, zonder enige negativiteit in denken of voelen, is post te vatten op de plaats waar men hoe-dan-ook altijd al geweest is, namelijk aan de Bron van alles - de ondenkbare oorsprong, die de enige echte tovenaar, de enige echte kracht en de enige echte bevestiging zonder spoor van ontkenning, is. Verenig je met die ene en totaal positieve Bron en zie of je enige noodzaak of neiging hebt om welbewust één van zijn producten te wijzigen ten gunste van andere. Zie of je, in het licht van het totale mirakel van de Bron, nog enige baat hebt bij specifieke mirakels, of bij speciale daden van positief denken. Hoe dan ook, bezit jij als individu ook maar enige macht, laat staan magische kracht? Hoeveel Krachten zijn er eigenlijk?

Dan blijft er nog de volgende praktische vraag: als je denken en voelen absoluut positief geworden is (JA zeggen tegen alles) en je bekwaamheid in mentale magie totaal (de rol van wereld-schepper opnemend), heb je, als menselijk wezen, dan nog enige zin om ook maar iets te plannen of uit te richten? Aangezien alles perfect aanvaardbaar is zoals het is, zou iedere tussenkomst alleen maar de juistheid van de dingen kunnen verstoren of verduisteren - zo lijkt het althans.

Eigenlijk bestaat dit probleem alleen in theorie. In de praktijk is het niet zo dat je iets verkeerd ziet, enige negativiteit, een breuk of een tekort in Gods anders volmaakte schikkingen, en overeenkomstig probeert de onvolkomenheid goed te maken door positief denken en handelen. Nee, het is eerder zo dat je, als Ruimte of Openheid voor de wereld, voor altijd dezelfde bent en vrij van gedachten of bedoelingen of neigingen of handelingen. Terwijl de wereld, die deze Ruimte vult, helemaal gedachten en bedoelingen en neigingen en handelingen is, steeds in beweging, steeds het oude 'verbeterend' door middel van het nieuwe. En dit drukke toneel bevat ook de dingen die deze waargenomen handen doen, en waar deze waargenomen voeten heengaan, en de waargenomen klanken die hier uitgebracht worden. Met andere woorden, op dit niveau start je geen actie (het Niet-iets hier doet niet-iets) maar zie je dat het hoe dan ook gebeurt. Deze handen en deze schrijfmachine produceren op dit moment deze woorden en er is geen ervaring van een iemand die deze woorden aaneen rijgt. Hier wordt niets gestart; geen afgescheiden en speciale gebeurtenissen worden bedacht of op gang gezet. Ze worden waargenomen, precies zoals de rest die gebeurt wordt waargenomen. De stroom van deze woorden is niet meer (en niet minder) het gevolg van een bedoeling, dan de stroom van de rivier en van de wolken aan de hemel.

Om dan terug te komen tot onze praktische vraag: als je je bewust geworden bent van wie je sowieso bent (en je houding bijgevolg totaal aanvaardend en positief is), zal je dan een vermindering of vermeerdering vinden in de activiteiten die rond jou gebeuren - de activiteiten die anderen vanzelfsprekend toeschrijven aan je menselijke verschijning? Ben je, ronduit gezegd, als menselijk wezen minder (of meer) positief en creatief en energiek als je begint te leven vanuit de waarheid dat je in wezen helemaal geen menselijk wezen bent?
Het antwoord is: zie wie je bent en zie dan welke taken je op je neemt. De geschiedenis van ware mystici suggereert in elk geval dat zij gemiddeld veel effectiever waren dan gewone mensen. Vele onder hen veranderden de loop van de geschiedenis. Wat zou onze soort zijn zonder haar heiligen en wijzen? Zij waren de groten. Jij, beste lezer, bent wezenlijk niet verschillend. Ook jij denkt en voelt en handelt positief (in absolute zin) van zodra je je bewust wordt van je ware natuur. En het bewust-worden van die Natuur is, zoals Ramana Maharshi onvermoeibaar voorhield, het eenvoudigste en meest natuurlijke dat je ooit kunt doen. Je moet alleen ophouden met komedie spelen.

Tot besluit: er is geen weg vanuit het zeer gedeeltelijke en relatieve positieve denken, dat Trine en compagnie aanprijzen, naar het absoluut Positieve dat je al bent. Het verkeer gaat juist in tegengestelde richting, neerwaarts van de Bron naar haar producten. Dus komt het allemaal neer op de vraag wat je de voorrang geeft, wat er op de eerste plaats komt. "Zoek eerst het Koninkrijk Gods en zijn gerechtigheid en al deze dingen zullen je toegeworpen worden." Geen opeenstapeling noch manipulatie van deze dingen zal je in het Koninkrijk brengen - het Koninkrijk dat je nooit verlaten hebt. "Vind het Zelf", zegt Maharshi "en alle problemen zijn opgelost". Negeer het Zelf, en geen positief denken of mentale magie, hoeveel dan ook, zal je uit de problemen helpen.